Gevaar van gewenning

LEES HIER ÉÉN VAN ONZE ARTIKELEN UIT DE VEILIGHEIDSKRANT 2018

Mensen zijn geneigd hun grenzen te verleggen, ook als het om de eigen veiligheid gaat. Waarom doen we dat? Waarom nemen we risico’s die onze gezondheid of zelfs ons leven kunnen bedreigen als we werken voor de baas? Gedragspsycholoog en veiligheidsdeskundige Juni Daalmans van Brain Based Safety legt uit.

Werken in de bouw kan gevaarlijk zijn. Dat weet iedereen en niet op de laatste plaats de bouwplaatsmedewerker zelf. Hoewel de mens instinctief gevaar goed kan aanvoelen en zichzelf zal beschermen, is hij toch geneigd dingen te doen waarvan hij weet dat ze gevaarlijk zijn.

‘We zijn het veiligst op ons werk na enkele jaren. We weten dan goed waar de gevaren liggen en beheersen de skills om ons werk goed uit te voeren,’ zegt Daalmans.

Het gevaar komt om de hoek kijken als we gewend raken aan onze werkzaamheden. Want hoe langer je hetzelfde werk doet, hoe meer gewenning optreedt. Gewenning zorgt ervoor dat we grenzen verleggen. ‘Een soldaat die lang in de oorlog is, raakt gewend aan het gevaar en zal steeds vaker ‘even snel’ iets doen. En bij ‘even snel’ zeggen we eigenlijk: ik weet dat het veiliger moet en kan, maar ik doe het nu niet.’

Dit gedrag vindt ook plaats op de bouwplaats. ‘Als je elke dag langs de weg werkt, ga je gemakkelijk steeds dichter langs de afzetting staan. Risico is dat je vergeet dat vrachtwagens een zuigende werking hebben.’ Gek is dit niet, verklaart Daalmans. ‘Het is inherent aan het menselijk brein dat altijd zoekt naar efficiëntie. Een “gevaarprikkel” die steeds terugkeert, vervaagt na verloop van tijd. Variatie in prikkels houdt het brein fris.’

Daarbij is de mens risicotolerant of zelfs risico-minnend: ‘We verleiden onszelf steeds om kleine risico’s te nemen. Dat doen we omdat het ergens zelfs een prettig gevoel geeft. Daarbij onderschatten we de risico’s die we lopen, doordat de alarmbel van de gevaarlijke prikkel vervaagt.’

Zelfs ons instinct om voor onze sociale omgeving te zorgen, kan ervoor zorgen dat we over grenzen gaan. ‘Je sociale omgeving is het gezin, maar ook je werkgever. Een bouwvakker die zonder harnas het dak opgaat, doet dat omdat het sneller is. Winst wordt behaald door de werkgever, maar het eventuele verlies dat hij leidt, is voor hemzelf. Hierbij speelt uiteraard ook het groepsgedrag een rol. Als niemand een harnas draagt, doe jij het ook niet.’

Een grote rol in risicobeheersing is weggelegd voor leidinggevenden, vindt Daalmans. ‘Zij moeten bijvoorbeeld beseffen dat mensen niet vanzelfsprekend de veiligste weg kiezen. Als een leidinggevende weet dat men zonder harnas het dak opgaat en niets zegt, zegt hij eigenlijk dat hij het oké vindt.’

Ook moet een leidinggevende altijd het goede voorbeeld geven, zorgen dat het risicobesef onder zijn mensen groot genoeg is, regels handhaven en openstaan voor discussie. ‘Maar hij moet ook zorgen dat zijn mensen zich sociaal veilig genoeg voelen om elkaar aan te durven spreken en zich beseffen dat (tijds)druk en/of een chaotische werkomgeving de kans op onveilige beslissingen in de hand werken.’

Meer lezen uit de Samen Veilig-krant? Download hem hier.